Công tác xác định số lượng đại biểu được bầu ở đơn vị hành chính, danh sách người ứng cử và việc phân chia đơn vị bầu cử trong cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XVI và đại biểu HĐND các cấp nhiệm kỳ 2026 – 2031

Công tác chuẩn bị bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XVI và đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kỳ 2026 – 2031 là một nhiệm vụ chính trị trọng tâm, đòi hỏi sự triển khai đồng bộ, chính xác và nghiêm túc tuân thủ các quy định pháp luật. Để đảm bảo cuộc bầu cử diễn ra thành công, thực sự là ngày hội dân chủ và lựa chọn được những đại biểu xứng đáng, công tác tổ chức phải dựa trên những nguyên tắc nền tảng. Trong đó, các quy định chi tiết về xác định số lượng đại biểu HĐND theo quy mô dân số, nguyên tắc số dư trong danh sách ứng cử viên, cùng với việc phân chia đơn vị bầu cử một cách khoa học và hợp lý, chính là ba trụ cột pháp lý quan trọng nhất, kiến tạo nên tính hệ thống, công bằng và minh bạch cho toàn bộ tiến trình bầu cử sắp tới.
Về xác định số lượng đại biểu HĐND được bầu ở đơn vị hành chính cấp tỉnh và cấp xã: Theo quy định tại Điều 30 Luật Tổ chức chính quyền địa phương ngày 16-6-2025, quy định việc xác định tổng số đại biểu HĐND tỉnh, cấp xã trên địa bàn tỉnh được thực hiện theo nguyên tắc sau:
Đối với cấp xã: Việc xác định số lượng đại biểu Hội đồng nhân dân cấp xã được thực hiện theo nguyên tắc: Xã ở miền núi, hải đảo có từ 5.000 dân trở xuống được bầu 15 đại biểu; có trên 5.000 dân đến 10.000 dân thì cứ thêm 1.000 dân được bầu thêm 01 đại biểu; có trên 10.000 dân thì cứ thêm 3.000 dân được bầu thêm 01 đại biểu, nhưng tổng số không quá 30 đại biểu. Xã không thuộc trường hợp miền núi, hải đảo có từ 10.000 dân trở xuống được bầu 15 đại biểu; có trên 10.000 dân đến 20.000 dân thì cứ thêm 2.000 dân được bầu thêm 01 đại biểu; có trên 20.000 dân thì cứ thêm 6.000 dân được bầu thêm 01 đại biểu, nhưng tổng số không quá 30 đại biểu. Phường thuộc tỉnh có từ 10.000 dân trở xuống được bầu 15 đại biểu; có trên 10.000 dân đến 20.000 dân thì cứ thêm 2.000 dân được bầu thêm 01 đại biểu; có trên 20.000 dân thì cứ thêm 6.000 dân được bầu thêm 01 đại biểu, nhưng tổng số không quá 30 đại biểu. Theo đó, có thể hiểu trường hợp Phường A thuộc tỉnh có 26.000 dân, số đại biểu được bầu là: 15 +5 + 1 = 21 đại biểu.
Về danh sách người ứng cử đại biểu Quốc hội: Theo quy định tại khoản 6 Điều 57 Luật Bầu cử Quốc hội và HĐND năm 2015: Số người trong danh sách ứng cử đại biểu Quốc hội ở mỗi đơn vị bầu cử phải nhiều hơn số lượng đại biểu được bầu đã ấn định cho đơn vị bầu cử đó ít nhất là hai người. Trong trường hợp khuyết người ứng cử vì lý do bất khả kháng thì Hội đồng bầu cử quốc gia xem xét, quyết định.
Về danh sách người ứng cử đại biểu Hội đồng nhân dân: Theo quy định tại khoản 3 Điều 58 Luật Bầu cử Quốc hội và HĐND năm 2015: Số người trong danh sách ứng cử đại biểu Hội đồng nhân dân ở mỗi đơn vị bầu cử phải nhiều hơn số lượng đại biểu được bầu đã ấn định cho đơn vị bầu cử đó; nếu đơn vị bầu cử được bầu 3 đại biểu thì số người trong danh sách ứng cử phải nhiều hơn số lượng đại biểu được bầu ít nhất là 2 người; nếu đơn vị bầu cử được bầu từ 4 đại biểu trở lên thì số người trong danh sách ứng cử phải nhiều hơn số lượng đại biểu được bầu ít nhất là 3 người. Hội đồng bầu cử quốc gia hướng dẫn đối với trường hợp khuyết người ứng cử vì lý do bất khả kháng, chẳng hạn: Số đại biểu được bầu ở mỗi đơn vị bầu cử A dự kiến là 3 đại biểu, thì số người trong danh sách ứng cử (số đại biểu/số ứng cử viên) tại đơn vị bầu cử A là 5 đại biểu.
Về phân chia đơn vị bầu cử: Theo quy định tại Điều 3 Thông tư số 21/TT-BNV ngày 12-10-2025 của Bộ trưởng Bộ Nội vụ về Hướng dẫn nghiệp vụ công tác bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XVI và đại biểu HĐND các cấp nhiệm kỳ 2026 – 2031, việc phân chia đơn vị bầu cử cấp tỉnh, cấp xã thực hiện theo quy định tại Điều 10 của Luật Bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân số 85/2015/QH13 (được sửa đổi, bổ sung theo Luật số 83/2025/QH15). Mỗi đơn vị bầu cử đại biểu Quốc hội và mỗi đơn vị bầu cử đại biểu Hội đồng nhân dân cấp tỉnh bao gồm một hoặc một số đơn vị hành chính cấp xã hợp thành. Mỗi đơn vị bầu cử đại biểu Hội đồng nhân dân cấp xã bao gồm một hoặc một số thôn, tổ dân phố hợp thành. Trường hợp thực sự cần thiết do thôn, tổ dân phố có số dân quá đông thì có thể chia thôn, tổ dân phố thành nhiều đơn vị bầu cử.
Căn cứ số dân, số lượng đại biểu Quốc hội được bầu ở địa phương, Ủy ban bầu cử cấp tỉnh dự kiến số lượng đơn vị bầu cử, danh sách các đơn vị bầu cử và số lượng đại biểu Quốc hội khóa XVI được bầu ở mỗi đơn vị bầu cử để đề nghị Hội đồng bầu cử quốc gia xem xét, quyết định. Căn cứ số dân, số lượng đại biểu Hội đồng nhân dân cấp tỉnh, cấp xã được bầu, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, cấp xã dự kiến số lượng đơn vị bầu cử, danh sách các đơn vị bầu cử và số lượng đại biểu Hội đồng nhân dân nhiệm kỳ 2026 - 2031 của cấp mình được bầu ở mỗi đơn vị bầu cử để đề nghị Ủy ban bầu cử cùng cấp xem xét, quyết định. Đối với các địa bàn có đặc điểm dân cư đặc thù như khu công nghiệp, khu đô thị mới hình thành, khu vực có tỷ lệ dân đông đan hoặc các xã miền núi có địa bàn rộng, thưa thớt, việc dự kiến phân chia đơn vị bầu cử phải bảo đảm tính hợp lý về số lượng cử tri giữa các đơn vị bầu cử, tránh tình trạng chênh lệch quá lớn giữa các đơn vị bầu cử trên cùng một địa bàn và bảo đảm hợp lý trong phân bố số lượng đại biểu được bầu, tạo thuận lợi cho cử tri thực hiện quyền bầu cử và cho các tổ chức phụ trách bầu cử trong quá trình triển khai nhiệm vụ.
Dân số của từng đơn vị hành chính cấp tỉnh, cấp xã, của từng thôn, tổ dân phố để làm căn cứ xác định số lượng đơn vị bầu cử, số lượng đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân cấp tỉnh, cấp xã được bầu ở mỗi đơn vị bầu cử được xác định theo số liệu thống kê dân số tại Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư tính đến ngày 31 tháng 8 năm 2025 do cơ quan Công an cấp tỉnh, cấp xã cung cấp.
Công tác chuẩn bị bầu cử HĐND các cấp là một quy trình chặt chẽ, được pháp luật điều chỉnh chi tiết đến từng khâu. Từ việc tính toán số lượng đại biểu theo dân số, phân chia đơn vị hợp lý, cho đến việc áp dụng nguyên tắc số dư trong danh sách ứng cử,... tất cả đều hướng tới một mục tiêu duy nhất: Đảm bảo tính đại diện, tính công bằng và tính dân chủ cao nhất cho cuộc bầu cử, là cơ sở và nền tảng vững chắc để người dân thực hiện quyền làm chủ của mình, lựa chọn ra những người xứng đáng nhất gánh vác trách nhiệm phát triển địa phương trong nhiệm kỳ 2026 – 2031.
 

Ngày 16-10-2025, tại phiên họp thứ 50, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã xem xét, thông qua hai Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về công tác bầu cử: Nghị quyết Hướng dẫn việc xác định dự kiến cơ cấu, thành phần và phân bổ số lượng người được giới thiệu ứng cử đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kỳ 2026-2031; Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội quy định số lượng Phó Chủ tịch HĐND, Phó Trưởng ban của HĐND cấp tỉnh, cấp xã và việc bố trí đại biểu HĐND cấp tỉnh, cấp xã hoạt động chuyên trách. Khi các Nghị quyết trên được ban hành và gửi đến các địa phương, cùng với các quy định của pháp luật, sẽ là cơ sở quan trọng để các địa phương tổ chức, thực hiện trong thời gian tới.